“The Betrothal of Arnolfini” ή “The Marriage of Arnolfini”

Χρονολογείται από το 1434
Εκτίθεται στο National Gallery, στο Λονδίνο

Πρόκειται για το πορτραίτο του Giovanni Arnolfini και της συζύγου του (ή δεύτερης συζύγου του) Giovanna Cenami, κατά πάσα πιθανότητα, την ώρα που τελείται ο γάμος τους. Ο ίδιος ο Arnolfini ήταν Ιταλός έμπορος ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Bruge, στο Βέλγιο, όπου και παντρεύτηκε την Giovanna, κόρη ευκατάστατων εμπόρων της περιοχής.

Η λεπτομέρεια με την οποία ζωγραφίστηκε ο πίνακας είναι ενδεικτική της δουλειάς του Van Eyck. Όλα μέσα στο δωμάτιο είναι ζωγραφισμένα με πολλή λεπτομέρεια, σαν να είναι αληθινά. Είναι χαρακτηριστικό του τρόπου με τον οποίο ζωγράφιζε ο Van Eyck. Τα πρόσωπα είναι σοβαρά και χλωμά, ίσως διότι ζουν μια πολύ σημαντική στιγμή της ζωής τους. Ο πίνακας δείχνει να έλαβε υπόψη τους κανόνες της «προοπτικής» (το μέγεθος των αντικειμένων μικραίνει όσο απομακρύνονται από το κεντρικό σημείο του πίνακα), αλλά μόνο επιφανειακά. Ο Jan Van Eyck ζωγράφιζε όπως έβλεπε και δεν πρόλαβε τους αναγεννησιακούς Ιταλούς ζωγράφους που ανήγαγαν τη ζωγραφική σε επιστήμη προοπτικής. Άλλωστε το χαρακτηριστικό το Van Eyck ήταν η λεπτομέρεια. Έχει σχολιαστεί ότι ο πίνακας είναι σαν ένα κομμάτι του πραγματικού κόσμου που έχει «κοπεί» και φιξαριστεί πάνω στον τοίχο. Πιθανόν ο πίνακας να ήταν commissioned από τον ίδιο τον Arnolfini και να εκτελούσε χρέη «πιστοποιητικού γάμου». Ίσως για αυτό το λόγο ο ζωγράφος να έγραψε στον «τοίχο» τη φράση «Johannes de Εyck fuit hic” (ο Jan Van Eyck ήταν εδώ.) Ίσως ο ίδιος να ήταν μάρτυρας στον γάμο.

Το κλειδί του πίνακα είναι ο καθρέφτης που βρίσκεται στον τοίχο στο πίσω μέρος του δωματίου. Αντανακλά όλο το δωμάτιο από πίσω. Διακρίνονται όλα σχεδόν τα αντικείμενα του δωματίου, το ζευγάρι και ακόμα δύο μικροσκοπικές φιγούρες που φαίνεται να μπαίνουν στο δωμάτιο (ο ζωγράφος και ακόμα ένας μάρτυρας ίσως?) Ο καθρέφτης πλαισιώνεται από κορνίζα με 10 μικρές απεικονίσεις από τη ζωή του Χριστού. Ο καθρέφτης είναι κυρτός (convex) και απεικονίζει όλο το δωμάτιο, από την οροφή στο πάτωμα, τεχνική η οποία ήταν άγνωστη μέχρι τότε σε πίνακες (η δημιουργία, δηλαδή, οπτικών «τρικ» μέσα στον πίνακα.)

Όλα σχεδόν τα αντικείμενα του δωματίου έχουν κάποια συμβολική έννοια. Ενδεικτικά:

Ο πολυέλαιος και το κερί: Ο πολυέλαιος φαίνεται να είναι μπρούντζινος (άρα ακριβός για τα δεδομένα της εποχής- ένδειξη του πλούτου που απολάμβανε το ζευγάρι.) Διακρίνεται αναμμένο ένα μόνο κερί, που μπορεί να συμβολίζει το μάτι του Κυρίου που βλέπει τα πάντα, ή ακόμα την αφοσίωση των νεόνυμφων για το ιερό μυστήριο του γάμου.

Ο σκύλος: Συμβολίζει αφοσίωση (fidelity)

Πορτοκάλια (ή μήλα) στο παράθυρο: Συμβολίζουν την γονιμότητα (fertility) και τον χαμένο Παράδεισο των ανθρώπων (man’s fall from Paradise.)

Ακόμα, στον πίνακα υπάρχουν πολλές αναφορές για την «επιθυμία» του ζευγαριού να αποκτήσει απογόνους. Η ίδια η Giovanna Cenami, από τον τρόπο που κρατά το φόρεμα της δημιουργεί την υποψία ότι είναι έγκυος. Αυτή η εικασία καταρρίπτεται από το γεγονός ότι ιστορικά το ζευγάρι ουδέποτε απέκτησε παιδιά. Το φόρεμα είναι μεν πράσινο (που δεν είναι χρώμα που συνήθως απεικονίζει την αθωότητα της νύφης, αλλά το άσπρο χρώμα άρχισε να χρησιμοποιείται σαν το χρώμα της «αθωότητας» της νύφης από τον 19ο αιώνα, άρα το 1434 ήταν λογικό μια νύφη να είναι παρθένα και να είναι ντυμένη στα πράσινα.) Ο τρόπος που σηκώνει το φόρεμα της είναι ένδειξη ότι θέλει να αποκτήσει παιδιά. Επιπλέον, στην καρέκλα στο βάθος του δωματίου είναι σκαλισμένη η φιγούρα της Αγίας Μαργαρίτας (St. Margaret), η οποία είναι η πολιούχος άγιος των γυναικών που γεννούν.

Στο δωμάτιο φαίνεται να υπάρχει και ένα μεγάλο κρεβάτι, καλυμμένο με κόκκινο ύφασμα. Την εποχή εκείνη ήταν πολύ συνηθισμένο το κυρίως δωμάτιο του σπιτιού, να χρησιμοποιείται σαν τραπεζαρία, σαλόνι, χώρος υποδοχής καλεσμένων και κρεβατοκάμαρα. Σε περίπτωση επίσκεψης καλεσμένων, οι «κουρτίνες» του κρεβατιού έκλειναν, και απομόνωναν το κρεβάτι. Το να έχει κάποιος τέτοιο κρεβάτι μέσα στο σπίτι του ήταν ένδειξη πλούτου και ψηλής κοινωνικής τάξης. Στην περίπτωση του πίνακα, ενδεχομένως να συμβολίζει για ακόμα μια φορά την επιθυμία του ζευγαριού να αποκτήσει απογόνους.